Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một rối loạn tâm thần ảnh hưởng đến hàng triệu người trên toàn thế giới. Nó được đặc trưng bởi những suy nghĩ dai dẳng, không mong muốn (ám ảnh) và những hành vi lặp đi lặp lại (cưỡng chế) mà người bệnh thực hiện để giảm bớt lo lắng. Chứng bệnh  OCD có thể ảnh hưởng đến mọi khía cạnh của cuộc sống, từ công việc và học tập đến các mối quan hệ và sức khỏe tinh thần. Cùng Cell Insight tìm hiểu ngay sau đây.

Bệnh ám ảnh cưỡng chế là gì?

Bệnh ám ảnh cưỡng chế OCD là một rối loạn tâm thần trong đó người bệnh có những suy nghĩ (ám ảnh) và hành vi ( rối loạn cưỡng chế) lặp đi lặp lại không mong muốn. Những ám ảnh là những suy nghĩ, hình ảnh hoặc thôi thúc gây ra lo lắng hoặc khó chịu. Những cưỡng chế là những hành vi mà người bệnh cảm thấy buộc phải thực hiện để giảm bớt lo lắng do ám ảnh gây ra.

Ví dụ, một người bị ám ảnh về vi trùng có thể cảm thấy buộc phải rửa tay hàng trăm lần một ngày. Một người bị ám ảnh về sự đối xứng có thể cảm thấy buộc phải sắp xếp đồ đạc theo một cách nhất định. Mặc dù người bệnh có thể nhận ra rằng những ám ảnh và cưỡng chế của họ là vô lý, nhưng họ không thể kiểm soát chúng.

Rối loạn ảm ánh cưỡng chế là gì?

Nguyên nhân gây rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Chứng OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) là một tình trạng sức khỏe tâm thần đặc trưng bởi những suy nghĩ ám ảnh không mong muốn và các hành vi cưỡng chế nhằm giảm bớt lo âu. Mặc dù nguyên nhân chính xác của chứng bệnh OCD chưa được xác định rõ ràng, các nhà khoa học tin rằng bệnh này là kết quả của sự kết hợp giữa yếu tố di truyền, sinh học và môi trường.

Yếu tố di truyền

Tính chất gia đình: Nhiều nghiên cứu cho thấy chứng bệnh OCD có xu hướng di truyền. Nếu bạn có cha mẹ, anh chị em hoặc người thân trực hệ mắc OCD, nguy cơ bạn mắc bệnh cũng cao hơn so với người bình thường.

• Gen liên quan đến OCD: Một số nghiên cứu chỉ ra rằng các biến thể gen có thể ảnh hưởng đến sự hoạt động của serotonin – chất dẫn truyền thần kinh quan trọng trong điều hòa tâm trạng và kiểm soát hành vi. Tuy nhiên, chưa có một gen cụ thể nào được xác định là nguyên nhân trực tiếp gây OCD.
• Di truyền kết hợp với môi trường: Mặc dù di truyền đóng vai trò quan trọng, nhưng không phải ai có người thân bị OCD cũng sẽ mắc bệnh. Các yếu tố môi trường có thể góp phần kích hoạt sự khởi phát của bệnh ở những người có khuynh hướng di truyền.

Yếu tố sinh học

Bất thường trong hoạt động của não bộ:

Các nghiên cứu hình ảnh não bộ cho thấy những người mắc OCD có sự bất thường trong hoạt động của vùng vỏ não trước trán, hạch nền (basal ganglia) và vùng thể vân (striatum). Những khu vực này liên quan đến khả năng kiểm soát suy nghĩ, cảm xúc và hành vi lặp lại.

Hoạt động quá mức của các vùng này có thể khiến bệnh nhân gặp khó khăn trong việc dừng lại những suy nghĩ ám ảnh và hành vi cưỡng chế.

Sự mất cân bằng chất dẫn truyền thần kinh:

Serotonin là một chất dẫn truyền thần kinh quan trọng giúp điều chỉnh tâm trạng và hành vi. Nghiên cứu cho thấy rằng sự rối loạn trong hệ thống serotonin có thể liên quan đến sự phát triển của OCD.

Đây là lý do tại sao một số loại thuốc điều trị OCD (thuốc ức chế tái hấp thu serotonin – SSRI) có tác dụng giúp giảm triệu chứng bệnh.

Các vấn đề thần kinh khác:

Một số nghiên cứu chỉ ra rằng OCD có thể liên quan đến các rối loạn thần kinh khác như hội chứng Tourette, rối loạn lo âu lan tỏa hoặc chứng rối loạn tăng động giảm chú ý (ADHD).

Nguyên nhân gây rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Yếu tố môi trường

Căng thẳng và chấn thương tâm lý:

Những sự kiện căng thẳng như mất người thân, bị lạm dụng, tai nạn nghiêm trọng hoặc thay đổi lớn trong cuộc sống (như ly hôn, thất nghiệp) có thể kích hoạt hoặc làm trầm trọng thêm các triệu chứng OCD.

Trẻ em lớn lên trong môi trường có áp lực cao hoặc bị kiểm soát quá mức cũng có thể phát triển những hành vi ám ảnh cưỡng chế.

Nhiễm trùng liên quan đến hệ miễn dịch:

Một số trẻ em sau khi bị nhiễm liên cầu khuẩn nhóm A (Streptococcus) có thể phát triển OCD đột ngột. Hội chứng này được gọi là PANDAS (Pediatric Autoimmune Neuropsychiatric Disorders Associated with Streptococcal Infections).

Người ta cho rằng nhiễm trùng này có thể kích thích hệ miễn dịch tấn công một số khu vực trong não, dẫn đến rối loạn ám ảnh cưỡng chế.

Xem ngay:

Nguyên nhân đau dây thần kinh ngoại biên & cách điều trị dứt điểm

Thần kinh ngoại biên là gì? Nguyên nhân, triệu chứng & cách điều trị

Biểu hiện và dấu hiệu của rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) là một rối loạn tâm thần đặc trưng bởi hai thành phần chính: ám ảnh (obsession) và cưỡng chế (compulsion). Ngoài ra, OCD còn có thể đi kèm với các triệu chứng tâm lý và hành vi khác.

Ám ảnh (Obsessions)

Những người mắc OCD thường có các suy nghĩ, hình ảnh hoặc thôi thúc không mong muốn lặp đi lặp lại trong tâm trí. Những suy nghĩ này gây ra cảm giác lo lắng, sợ hãi hoặc khó chịu, khiến họ cảm thấy bắt buộc phải thực hiện một hành động nào đó để giảm bớt căng thẳng. Các dạng ám ảnh phổ biến:

Sợ bị nhiễm vi trùng hoặc bụi bẩn

Lo sợ rằng tay hoặc đồ vật mình chạm vào có chứa vi khuẩn, virus hoặc chất bẩn gây bệnh. Tránh chạm vào tay nắm cửa, nút bấm thang máy hoặc các bề mặt công cộng. Sợ hít phải không khí bị ô nhiễm hoặc độc hại.

Sợ làm hại bản thân hoặc người khác

Sợ rằng mình có thể vô tình hoặc cố ý làm tổn thương ai đó (ví dụ: sợ đâm xe vào người đi đường, sợ đẩy ai đó ngã xuống cầu thang). Tránh sử dụng dao, kéo hoặc các vật sắc nhọn vì lo sợ có thể gây hại.

Sợ làm điều gì đó sai trái hoặc vô đạo đức

Lo lắng thái quá về việc vi phạm đạo đức, quy tắc xã hội hoặc tín ngưỡng. Sợ nói dối, gian lận hoặc vô tình xúc phạm người khác.

Nhu cầu về sự đối xứng, trật tự hoặc chính xác

Cảm thấy khó chịu hoặc lo lắng nếu đồ vật không được sắp xếp theo một thứ tự nhất định. Muốn mọi thứ phải cân bằng hoặc được căn chỉnh hoàn hảo (ví dụ: đặt bút, giấy trên bàn theo đúng một hướng). Cảm giác rằng nếu không sắp xếp mọi thứ chính xác, điều tồi tệ có thể xảy ra.

Những suy nghĩ hoặc hình ảnh tình dục hoặc tôn giáo không mong muốn

Xuất hiện những suy nghĩ không mong muốn về tình dục hoặc tôn giáo, gây lo lắng và xấu hổ. Sợ rằng những suy nghĩ này có nghĩa là mình là một người xấu hoặc tội lỗi. Tránh những tình huống có thể kích thích những suy nghĩ này, ví dụ như tránh đến nơi thờ cúng vì lo sợ có suy nghĩ không đúng đắn.

Dấu hiệu của rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Cưỡng chế (Compulsions)

Cưỡng chế là những hành vi hoặc nghi thức mà người mắc OCD cảm thấy bắt buộc phải thực hiện để giảm bớt sự lo lắng do ám ảnh gây ra. Những hành động này thường lặp đi lặp lại và có thể tiêu tốn nhiều thời gian trong ngày.

Các hành vi cưỡng chế phổ biến:

Rửa tay quá nhiều

• Liên tục rửa tay trong nhiều phút hoặc nhiều lần liên tiếp dù tay không bẩn.
• Sử dụng xà phòng hoặc nước rửa tay kháng khuẩn quá mức.
• Tránh chạm vào người khác hoặc đồ vật để không phải rửa tay lại.

Kiểm tra đi kiểm tra lại mọi thứ

• Kiểm tra nhiều lần xem cửa đã khóa chưa, bếp đã tắt chưa, điện đã tắt chưa.
• Đọc lại tin nhắn hoặc email nhiều lần trước khi gửi để đảm bảo không có lỗi.
• Kiểm tra xem có làm rơi mất đồ không, ngay cả khi biết chắc đồ vẫn ở đó.

Sắp xếp đồ đạc theo một cách nhất định

• Mọi thứ phải được sắp xếp theo thứ tự chính xác (ví dụ: quần áo phải gấp theo một cách cụ thể, sách vở phải xếp theo màu sắc).
• Cảm thấy bứt rứt, khó chịu nếu đồ vật bị xê dịch hoặc không đúng vị trí.

Đếm hoặc lặp lại các từ hoặc cụm từ

• Đếm số bước khi đi bộ, số lần chạm vào một vật nào đó.
• Lặp đi lặp lại một câu thần chú hoặc cụm từ để ngăn chặn điều xấu xảy ra.

Cầu nguyện hoặc thực hiện các nghi lễ tôn giáo quá mức

• Đọc kinh, cầu nguyện quá mức vì sợ rằng nếu không làm vậy, điều gì đó tồi tệ sẽ xảy ra.
• Tránh đến nhà thờ, chùa hoặc những nơi tôn giáo khác do lo sợ về suy nghĩ không mong muốn.

Kiểm tra mọi thứ nhiều lần

Các triệu chứng tâm lý và hành vi khác

Ngoài ám ảnh và cưỡng chế, OCD còn có thể đi kèm với các triệu chứng khác ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày:

Lo lắng quá mức

• Thường xuyên lo sợ về những điều không hợp lý, ngay cả khi biết rằng nỗi sợ đó không có cơ sở.
• Cảm thấy căng thẳng, hồi hộp dù không có lý do cụ thể.

Khó tập trung

• Dành quá nhiều thời gian để suy nghĩ về nỗi ám ảnh hoặc thực hiện hành vi cưỡng chế, dẫn đến giảm hiệu suất làm việc, học tập.
• Mất tập trung khi trò chuyện với người khác vì bị phân tâm bởi suy nghĩ ám ảnh.

Khó đưa ra quyết định

• Cảm thấy do dự khi phải chọn lựa một điều gì đó vì lo sợ chọn sai.
• Mất nhiều thời gian để cân nhắc từng chi tiết nhỏ.

Tránh các tình huống gây lo lắng

• Hạn chế ra ngoài, tránh gặp gỡ bạn bè, đồng nghiệp hoặc đi đến những nơi công cộng.
• Tránh xem tin tức hoặc những nội dung có thể kích thích suy nghĩ ám ảnh.

Cảm giác tội lỗi, chán nản

• Cảm thấy bản thân có lỗi vì không thể kiểm soát suy nghĩ hoặc hành vi của mình.
• Một số người mắc OCD có thể rơi vào trầm cảm do cảm giác bất lực và mệt mỏi với chính bản thân.

Xem ngay:

Chất dẫn truyền thần kinh là gì? Cơ chế hoạt động của chất dẫn truyền thần kinh

Thoái hoá cột sống cổ nguyên nhân do đâu? Biểu hiện và triệu chứng của bệnh

Cách chẩn đoán rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (Obsessive-Compulsive Disorder – OCD) là một rối loạn tâm thần đặc trưng bởi các suy nghĩ ám ảnh và hành vi cưỡng chế. Hiện không có xét nghiệm nào cụ thể để chẩn đoán OCD, thay vào đó, bác sĩ sẽ dựa vào triệu chứng lâm sàng, tiền sử bệnh và các tiêu chí chẩn đoán theo hướng dẫn y khoa.

Chẩn đoán rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Phương pháp chẩn đoán OCD

Đánh giá triệu chứng lâm sàng

Bác sĩ tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa thần kinh sẽ tiến hành phỏng vấn bệnh nhân để đánh giá mức độ nghiêm trọng của triệu chứng OCD. Một số câu hỏi thường được đặt ra:

• Bạn có thường xuyên xuất hiện những suy nghĩ không mong muốn lặp đi lặp lại không?
• Bạn có cảm thấy bị thôi thúc phải thực hiện một hành động nào đó để giảm lo lắng không?
• Bạn có mất nhiều thời gian trong ngày để thực hiện các hành vi này không?
• Những triệu chứng này có ảnh hưởng đến cuộc sống hàng ngày, công việc hoặc các mối quan hệ không?

Bác sĩ cũng có thể sử dụng thang điểm đánh giá OCD như Thang đo Yale-Brown Obsessive Compulsive Scale (Y-BOCS) để đo mức độ nghiêm trọng của bệnh.

Loại trừ các nguyên nhân khác

Vì một số rối loạn tâm thần hoặc bệnh lý thần kinh khác có thể gây ra các triệu chứng tương tự OCD, bác sĩ có thể yêu cầu:

• Khám sức khỏe tổng quát: Kiểm tra các dấu hiệu bất thường có thể liên quan đến bệnh lý khác.
• Xét nghiệm máu: Nhằm loại trừ các vấn đề như rối loạn tuyến giáp, thiếu vitamin hoặc mất cân bằng sinh hóa có thể gây rối loạn lo âu.
• Đánh giá tâm lý: Để phân biệt OCD với các rối loạn khác như rối loạn lo âu tổng quát (GAD), rối loạn căng thẳng sau sang chấn (PTSD) hoặc trầm cảm.

Tiêu chí chẩn đoán OCD

Theo Cẩm nang Chẩn đoán và Thống kê Rối loạn Tâm thần (DSM-5) của Hiệp hội Tâm thần Hoa Kỳ (APA), một người được chẩn đoán mắc OCD nếu đáp ứng các tiêu chí sau:

Có ám ảnh hoặc cưỡng chế (hoặc cả hai)

• Ám ảnh (Obsessions): Những suy nghĩ, hình ảnh hoặc thôi thúc lặp đi lặp lại, không mong muốn, gây lo lắng hoặc khó chịu. Người bệnh cố gắng bỏ qua hoặc vô hiệu hóa những suy nghĩ này nhưng không thể.
• Cưỡng chế (Compulsions): Những hành vi hoặc hành động tinh thần lặp đi lặp lại (như rửa tay, kiểm tra đồ vật, đếm số), nhằm giảm bớt sự lo lắng do ám ảnh gây ra.

Triệu chứng gây ra sự lo lắng hoặc khó chịu đáng kể

• Những suy nghĩ ám ảnh hoặc hành vi cưỡng chế khiến người bệnh cảm thấy căng thẳng, bất an, hoảng loạn hoặc sợ hãi.
• Những hành vi này không mang lại niềm vui mà chỉ giúp giảm bớt sự lo lắng tạm thời.

Triệu chứng chiếm nhiều thời gian trong ngày

• Các hành vi ám ảnh hoặc cưỡng chế chiếm ít nhất 1 giờ mỗi ngày hoặc nhiều hơn.
• Ảnh hưởng đáng kể đến hiệu suất công việc, học tập và đời sống cá nhân.

Triệu chứng không do một bệnh lý hoặc rối loạn khác gây ra

• Các triệu chứng OCD không phải là hậu quả của một tình trạng y tế khác (ví dụ: rối loạn lo âu, rối loạn lưỡng cực, tâm thần phân liệt).
• Không phải do tác dụng phụ của thuốc hoặc chất kích thích (như rượu, ma túy).

Khi nào cần gặp bác sĩ?

Nếu bạn hoặc người thân có những dấu hiệu sau, nên tìm đến chuyên gia tâm lý hoặc bác sĩ chuyên khoa thần kinh để được chẩn đoán và điều trị sớm:

• Các suy nghĩ ám ảnh gây lo lắng kéo dài nhiều tháng hoặc năm.
• Thực hiện các hành vi cưỡng chế lặp đi lặp lại, mất nhiều thời gian trong ngày.
• Không thể kiểm soát được suy nghĩ hoặc hành vi của mình.
• Ảnh hưởng đến công việc, học tập, các mối quan hệ xã hội hoặc sinh hoạt hàng ngày.

Điều trị bệnh rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế có nguy hiểm không?

OCD có thể gây ra những hậu quả nghiêm trọng nếu không được điều trị. Nó có thể dẫn đến:

• Trầm cảm
• Rối loạn lo âu
• Lạm dụng chất gây nghiện
• Các vấn đề về mối quan hệ
• Khó khăn trong công việc hoặc học tập.
• Nguy cơ tự tử cao hơn.

Do đó, bạn không nên chủ quan việc nhận thức đúng đắn và tìm kiếm sự hỗ trợ chuyên môn kịp thời là rất quan trọng để giảm thiểu tác động tiêu cực của bệnh.

Xem ngay:

Thoái hóa đốt sống cổ chèn ép dây thần kinh: Sát thủ âm thầm của đôi tay, cột sống

Loãng xương nguyên nhân do đâu? Biểu hiện, cách điều trị hiệu quả

Cách điều trị rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD)

Mặc dù OCD không thể chữa khỏi hoàn toàn, nhưng có nhiều phương pháp điều trị giúp người bệnh kiểm soát triệu chứng và cải thiện chất lượng cuộc sống. Các phương pháp chính bao gồm liệu pháp tâm lý, dùng thuốc và thay đổi lối sống.

Liệu pháp tâm lý

Liệu pháp nhận thức hành vi (CBT – Cognitive Behavioral Therapy)

Đây là phương pháp điều trị hiệu quả nhất cho OCD, giúp người bệnh thay đổi suy nghĩ và hành vi tiêu cực. CBT thường bao gồm:

• Liệu pháp phơi nhiễm và ngăn chặn phản ứng (ERP – Exposure and Response Prevention): Người bệnh dần tiếp xúc với những tình huống gây lo lắng nhưng không thực hiện hành vi cưỡng chế, giúp họ giảm dần sự ám ảnh.
• Nhận thức và điều chỉnh suy nghĩ (Cognitive Therapy): Giúp người bệnh nhận ra những suy nghĩ không thực tế và học cách thay đổi phản ứng của mình.

Liệu pháp này thường được thực hiện với bác sĩ tâm lý, và người bệnh cần kiên trì để đạt hiệu quả tốt nhất.

Điều trị bằng thuốc

Thuốc có thể giúp giảm triệu chứng OCD, đặc biệt là trong những trường hợp nghiêm trọng. Các loại thuốc thường được sử dụng gồm:

• Thuốc ức chế tái hấp thu serotonin có chọn lọc (SSRI – Selective Serotonin Reuptake Inhibitors): Như Fluoxetine, Sertraline, Fluvoxamine, giúp cải thiện tâm trạng và giảm lo âu.
• Thuốc chống trầm cảm ba vòng (TCA – Tricyclic Antidepressants): Clomipramine là loại TCA được dùng phổ biến cho OCD.
• Thuốc chống lo âu hoặc thuốc chống loạn thần: Đôi khi được kê toa bổ trợ trong những trường hợp OCD nghiêm trọng hoặc kháng thuốc.

Lưu ý: Việc sử dụng thuốc cần có sự chỉ định của bác sĩ, vì thuốc có thể gây tác dụng phụ như buồn ngủ, chóng mặt, thay đổi huyết áp, hoặc ảnh hưởng tâm lý.

Kết hợp liệu pháp tâm lý và thuốc

Nhiều bệnh nhân đạt hiệu quả tốt nhất khi kết hợp CBT và thuốc, giúp giảm triệu chứng nhanh hơn và duy trì kết quả lâu dài.

Biện pháp hỗ trợ và tự chăm sóc

Ngoài điều trị chuyên sâu, người bệnh có thể thực hiện một số thay đổi lối sống để kiểm soát OCD:

• Tập thể dục thường xuyên: Giúp giải phóng căng thẳng, tăng cường sức khỏe tinh thần.
• Ngủ đủ giấc: Cải thiện chức năng não bộ, giảm lo âu.
• Chế độ ăn uống lành mạnh: Hạn chế thực phẩm chế biến sẵn, tăng cường thực phẩm giàu omega-3 và vitamin B6, B12 để hỗ trợ hệ thần kinh.
• Tránh caffeine, rượu và các chất kích thích: Chúng có thể làm tăng lo âu và khiến triệu chứng OCD trầm trọng hơn.
• Thực hành kỹ thuật thư giãn: Như thiền, yoga, hít thở sâu để kiểm soát căng thẳng và giảm lo âu.

Điều trị bệnh rối loạn ám ảnh cưỡng chế

Khi nào cần tìm kiếm sự giúp đỡ chuyên nghiệp?

Nếu các triệu chứng OCD ảnh hưởng nghiêm trọng đến cuộc sống hàng ngày, người bệnh nên tìm đến bác sĩ tâm lý hoặc chuyên gia sức khỏe tâm thần để được tư vấn và điều trị kịp thời.

Với phương pháp điều trị phù hợp, người mắc OCD có thể kiểm soát triệu chứng và sống một cuộc sống cân bằng, hạnh phúc hơn.

Rối loạn ám ảnh cưỡng chế (OCD) là một bệnh lý phức tạp, ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng cuộc sống của người bệnh. Việc nhận diện và điều trị kịp thời là yếu tố quan trọng giúp giảm thiểu các triệu chứng và nâng cao chất lượng sống. Bên cạnh các phương pháp điều trị chính thống như tâm lý trị liệu và thuốc, việc kết hợp các liệu pháp hỗ trợ như NMN cũng đã cho thấy tiềm năng trong việc cải thiện các triệu chứng của OCD.

Nếu bạn hoặc người thân đang đối mặt với những triệu chứng của OCD và cần sự hỗ trợ chuyên môn, phòng khám Meijibio luôn sẵn sàng đồng hành cùng bạn trong hành trình điều trị. Với đội ngũ chuyên gia giàu kinh nghiệm và các liệu pháp y tế tái sinh tiên tiến, chúng tôi cam kết mang lại giải pháp toàn diện giúp bạn phục hồi sức khỏe tinh thần và thể chất. Hãy liên hệ với Meijibio ngay hôm nay để được tư vấn và hỗ trợ điều trị hiệu quả!