Hệ bạch huyết là một phần quan trọng của hệ miễn dịch, hoạt động như một “đội quân” thầm lặng bảo vệ cơ thể khỏi các tác nhân gây bệnh. Tuy nhiên, khi chính các tế bào trong “đội quân” này phát triển bất thường, chúng có thể gây ra bệnh u lympho (còn gọi là ung thư hạch). Việc hiểu rõ về căn bệnh này là bước đầu tiên và quan trọng nhất trên hành trình chẩn đoán và điều trị. Cùng Cell Insight tìm hiểu chi tiết về bệnh lympho, từ khái niệm, dấu hiệu, nguyên nhân cho đến các phương pháp chữa trị tiên tiến nhất hiện nay.

Bệnh u lympho là bệnh gì?

Theo Hiệp hội U lympho & Bệnh bạch cầu (LLS) của Hoa Kỳ, bệnh u lympho là một thuật ngữ chung cho các bệnh ung thư bắt nguồn từ hệ bạch huyết. Bệnh xảy ra khi các tế bào lympho (lymphocytes) – một loại tế bào bạch cầu – xảy ra đột biến và phát triển mất kiểm soát. Các tế bào ung thư này có thể tích tụ trong các hạch bạch huyết hoặc các cơ quan khác, tạo thành các khối u.

Có hai loại chính của bệnh lympho:

1. U lympho Hodgkin: Có sự hiện diện của một loại tế bào bất thường đặc hiệu gọi là tế bào Reed-Sternberg khi soi dưới kính hiển vi.
2. U lympho không Hodgkin (Non-Hodgkin Lymphoma – NHL): Là nhóm gồm nhiều loại u lympho khác nhau và phổ biến hơn nhiều, chiếm khoảng 90% các ca bệnh u lympho.

Việc xác định chính xác loại u lympho thông qua sinh thiết là cực kỳ quan trọng vì nó quyết định đến phác đồ điều trị và tiên lượng bệnh.

Bệnh u lympho thường xuất hiện ở những ai?

Bất kỳ ai cũng có thể mắc bệnh u lympho, tuy nhiên, Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ (ACS) đã chỉ ra một số yếu tố làm tăng nguy cơ mắc bệnh:

• Tuổi tác: Nguy cơ mắc bệnh tăng theo tuổi, đặc biệt là với u lympho không Hodgkin.
• Suy giảm hệ miễn dịch: Những người có hệ miễn dịch yếu do nhiễm HIV/AIDS, do dùng thuốc ức chế miễn dịch sau cấy ghép tạng, hoặc mắc các bệnh tự miễn có nguy cơ cao hơn.
• Nhiễm một số loại virus hoặc vi khuẩn: Virus Epstein-Barr (EBV) và vi khuẩn Helicobacter pylori (gây viêm loét dạ dày) đã được chứng minh là có liên quan đến một số loại u lympho nhất định.
• Tiền sử gia đình: Có người thân cấp một (cha mẹ, anh chị em ruột) mắc bệnh u lympho có thể làm tăng nhẹ nguy cơ.

Dấu hiệu của bệnh u lympho

Các triệu chứng của bệnh u lympho thường không đặc hiệu và có thể dễ dàng bị nhầm lẫn với các bệnh thông thường như cảm cúm hoặc nhiễm trùng. Tuy nhiên, điểm khác biệt quan trọng là các triệu chứng này thường kéo dài dai dẳng, không thuyên giảm và có xu hướng nặng dần lên. Việc chú ý đến các dấu hiệu và nhận ra “kiểu mẫu” bất thường của chúng là yếu tố then chốt.

Dưới đây là những dấu hiệu chi tiết bạn cần đặc biệt lưu ý:

Sưng hạch bạch huyết không đau

Đây là triệu chứng kinh điển và phổ biến nhất, xuất hiện ở phần lớn bệnh nhân.

Bạn có thể tự sờ thấy các cục hạch nổi lên ở những vị trí như cổ, vùng trên xương đòn, nách, hoặc bẹn. Điểm khác biệt lớn nhất so với hạch viêm thông thường là các hạch này thường không gây đau khi sờ nắn. Chúng có cảm giác chắc, hơi dai như cục tẩy, và có thể di động nhẹ hoặc dính vào các mô xung quanh. 

Nếu một hạch sưng kéo dài hơn 2-3 tuần mà không nhỏ đi (kể cả sau khi đã hết các triệu chứng viêm họng, cảm cúm), bạn cần đi kiểm tra ngay.

Các “Triệu chứng B” toàn thân

Đây là một bộ ba triệu chứng rất quan trọng, thường cho thấy bệnh đang hoạt động mạnh và có thể ở giai đoạn tiến triển.

• Sốt kéo dài không rõ nguyên nhân: Một cơn sốt nhẹ hoặc cao, đến rồi đi trong nhiều ngày hoặc nhiều tuần mà không tìm ra được nguyên nhân nhiễm trùng cụ thể (như viêm họng, viêm phổi…).
• Đổ mồ hôi đầm đìa vào ban đêm: Đây không phải là cảm giác nóng nực thông thường. Đó là những cơn đổ mồ hôi ướt sũng cả quần áo và ga trải giường, đến mức có thể làm bạn phải thức giấc để thay đồ giữa đêm.
• Sụt cân không chủ đích: Sụt giảm đáng kể trọng lượng cơ thể (mất hơn 10% tổng trọng lượng trong vòng 6 tháng) mà không phải do bạn đang ăn kiêng hay tăng cường tập luyện. Ví dụ, một người 60kg bị sụt hơn 6kg mà không rõ lý do.

Mệt mỏi dai dẳng, kiệt sức

Đây không phải là sự mệt mỏi bình thường. Đó là một cảm giác kiệt quệ về cả thể chất lẫn tinh thần, khiến bạn không còn năng lượng để thực hiện các hoạt động hàng ngày. 

Cảm giác này không thuyên giảm ngay cả khi bạn đã ngủ đủ giấc hoặc nghỉ ngơi nhiều. Nguyên nhân là do cơ thể phải tiêu tốn rất nhiều năng lượng để chống chọi với các tế bào ung thư.

Ngứa da dữ dội (Pruritus)

Một triệu chứng khó chịu và đôi khi bị bỏ qua là ngứa ngáy toàn thân. Cơn ngứa có thể rất dữ dội, dai dẳng và thường xảy ra mà không có bất kỳ dấu hiệu phát ban hay tổn thương da rõ ràng nào. Da có thể hoàn toàn bình thường nhưng bạn lại có cảm giác ngứa ngáy không ngừng. 

Nguyên nhân được cho là do các tế bào u lympho giải phóng ra các hóa chất (cytokines) gây kích ứng các đầu dây thần kinh trên da.

Các triệu chứng do khối u chèn ép

Khi các khối u lympho phát triển lớn ở một số vị trí nhất định, chúng có thể chèn ép vào các cơ quan xung quanh và gây ra các triệu chứng cụ thể:

• Ở lồng ngực: Một khối u ở trung thất (khu vực giữa hai lá phổi) có thể gây ra ho khan kéo dài, khó thở, thở khò khè, hoặc cảm giác tức nặng, đau ở ngực.
• Ở ổ bụng: Các hạch bạch huyết trong ổ bụng hoặc lá lách to có thể chèn ép vào dạ dày, gây cảm giác đầy bụng, nhanh no, chán ăn, hoặc đau bụng, đau lưng.

Khi bạn nhận thấy mình có một hoặc đặc biệt là sự kết hợp của nhiều triệu chứng kể trên, nhất là tình trạng sưng hạch không đau kéo dài, đừng chần chừ. Hãy đến gặp bác sĩ chuyên khoa Huyết học hoặc Ung bướu để được thăm khám và chẩn đoán chính xác. Chẩn đoán sớm luôn là chìa khóa vàng cho một quá trình điều trị thành công.

Nguyên nhân bệnh u lympho phổ biến

Về cơ bản, nguyên nhân của bệnh u lympho là một “lỗi lập trình” xảy ra trong DNA của một tế bào bạch huyết (lympho), theo giải thích của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ. “Lỗi” này, có thể là do thay đổi ở các gen kiểm soát sự phát triển (oncogenes) hoặc các gen ức chế khối u, đã biến một tế bào miễn dịch khỏe mạnh thành một tế bào “nổi loạn”: nó vừa nhân lên không kiểm soát, vừa từ chối chết đi theo chu trình tự nhiên (apoptosis). 

Theo thời gian, những tế bào bất thường này tích tụ ngày càng nhiều, thường là trong các hạch bạch huyết, khiến chúng sưng to và tạo thành các khối u. Dù nguyên nhân chính xác của “lỗi lập trình” này chưa rõ ràng, các nghiên cứu tại Thư viện Y khoa Quốc gia Hoa Kỳ (NCBI) chỉ ra rằng các yếu tố nguy cơ như suy giảm miễn dịch hay nhiễm một số loại virus có thể tạo ra một môi trường thuận lợi, làm tăng khả năng các đột biến này xảy ra và phát triển thành bệnh.

Cách chữa bệnh u lympho được áp dụng hiện nay

May mắn là bệnh u lympho là một trong những loại ung thư có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả, với tỷ lệ chữa khỏi và lui bệnh lâu dài ngày càng tăng. Việc lựa chọn phác đồ điều trị là một quyết định phức tạp, được cá nhân hóa dựa trên rất nhiều yếu tố: loại u lympho cụ thể (Hodgkin hay không Hodgkin và các phân nhóm nhỏ hơn), giai đoạn bệnh, các đặc điểm sinh học phân tử của khối u, tuổi tác và thể trạng chung của bệnh nhân.

Dưới đây là các phương pháp điều trị chính đang được áp dụng:

Hóa trị (Chemotherapy)

Là phương pháp điều trị chính và quan trọng nhất, hóa trị hoạt động như một “biệt đội thuốc đặc trị” rất mạnh, đi khắp cơ thể để tìm và tiêu diệt các tế bào ung thư đang phát triển nhanh bất thường. 

Quá trình điều trị không diễn ra liên tục mà được chia thành từng đợt, gọi là chu kỳ, xen kẽ với những khoảng nghỉ để các tế bào khỏe mạnh của cơ thể có thời gian phục hồi. Trong mỗi chu kỳ, bệnh nhân thường được truyền một “công thức thuốc” kết hợp nhiều loại khác nhau, giúp tấn công ung thư từ nhiều hướng và ngăn chặn hiệu quả tình trạng “lờn” thuốc. 

Các công thức phổ biến nhất hiện nay bao gồm ABVD cho u lympho Hodgkin và đặc biệt là R-CHOP cho loại u lympho không Hodgkin phổ biến. 

Hiệu quả của các phác đồ này đã được chứng minh qua thời gian, ví dụ điển hình là việc thêm kháng thể miễn dịch Rituximab (chữ R) vào công thức CHOP cũ đã làm tăng đáng kể cơ hội chữa khỏi và sống lâu hơn cho rất nhiều bệnh nhân.

Xạ trị (Radiation Therapy)

Xạ trị sử dụng tia năng lượng cao (như tia X) để phá hủy DNA của tế bào ung thư tại một vùng cụ thể.

Trong điều trị u lympho, xạ trị thường không được dùng đơn độc mà thường đóng vai trò củng cố sau hóa trị, đặc biệt là để điều trị các khối u có kích thước lớn ban đầu (“bulky disease”) hoặc các vùng còn sót lại sau hóa trị. 

Các kỹ thuật xạ trị hiện đại như Xạ trị điều biến liều (IMRT) giúp tập trung tia xạ chính xác vào khối u, giảm thiểu tổn thương cho các mô lành xung quanh.

Các Liệu pháp Sinh học và Miễn dịch (Biological & Immunotherapies)

Đây là lĩnh vực có nhiều bước tiến đột phá nhất, sử dụng chính hệ miễn dịch của cơ thể hoặc các tác nhân sinh học để chống lại ung thư.

a. Kháng thể đơn dòng (Monoclonal Antibodies)

Các kháng thể này được thiết kế trong phòng thí nghiệm để nhận diện và gắn vào một protein đặc hiệu trên bề mặt tế bào lympho, thường là protein CD20. Ví dụ kinh điển là Rituximab. Khi Rituximab gắn vào CD20, nó hoạt động như một “lá cờ” báo hiệu cho các tế bào miễn dịch khác đến và tiêu diệt tế bào u lympho.

Thế hệ mới – Kháng thể liên hợp thuốc (ADC): Các loại thuốc như Polatuzumab vedotin còn tiến một bước xa hơn. Chúng là một kháng thể gắn với một liều hóa chất cực mạnh, hoạt động như một “tên lửa dẫn đường” mang hóa chất đến tận tế bào ung thư rồi mới giải phóng, giúp tăng hiệu quả và giảm độc tính toàn thân.

b. Liệu pháp Tế bào CAR-T (CAR T-cell Therapy)

Đây là một “liệu pháp sống”. Tế bào T của bệnh nhân được lấy ra, sau đó được “trang bị” trong phòng thí nghiệm một thụ thể kháng nguyên dạng khảm (Chimeric Antigen Receptor – CAR). Thụ thể này giúp tế bào T có khả năng nhận diện một protein đặc hiệu khác trên tế bào u lympho (thường là CD19). Các tế bào T “chiến binh” này sau khi được nhân lên hàng triệu lần sẽ được truyền trở lại cơ thể bệnh nhân để thực hiện nhiệm vụ săn lùng và tiêu diệt ung thư.

Hiệu quả của liệu pháp này đã được chứng minh qua các thử nghiệm lâm sàng bước ngoặt. Trong thử nghiệm ZUMA-1, liệu pháp Yescarta (axicabtagene ciloleucel) đã cho thấy tỷ lệ đáp ứng toàn bộ (tức là không còn dấu hiệu của ung thư) lên đến 54% ở những bệnh nhân u lympho tế bào B lớn lan tỏa đã kháng với ít nhất hai phác đồ điều trị trước đó – một nhóm bệnh nhân gần như không còn lựa chọn nào khác.

Điều trị bệnh u lympho bằng tế bào gốc (Stem Cell Transplant)

Ghép tế bào gốc (hay ghép tủy) là một phương pháp điều trị chuyên sâu, mục đích chính là cho phép bệnh nhân nhận được một liều hóa trị cực cao (hóa trị diệt tủy) để tiêu diệt triệt để các tế bào ung thư mà cơ thể không thể chịu đựng được trong điều kiện bình thường. Tế bào gốc được truyền vào sau đó có vai trò “cứu viện”, giúp tái thiết lập lại tủy xương và hệ miễn dịch.

a. Ghép tế bào gốc Tự thân (Autologous Stem Cell Transplant)

Đây là phương pháp phổ biến nhất cho u lympho. Tế bào gốc của chính bệnh nhân được thu thập từ máu ngoại vi và đông lạnh lưu trữ trước khi bệnh nhân được hóa trị liều cao. Sau khi hóa trị kết thúc, tế bào gốc này được truyền trả lại.

Ghép tự thân là tiêu chuẩn vàng cho các bệnh nhân u lympho tái phát nhưng vẫn còn nhạy cảm với hóa trị. Nghiên cứu PARMA kinh điển đã chỉ ra rằng, ở nhóm bệnh nhân này, việc điều trị bằng hóa trị liều cao và ghép tế bào gốc tự thân giúp cải thiện đáng kể tỷ lệ sống còn không bệnh tật và sống còn toàn bộ so với việc chỉ dùng hóa trị thông thường.

b. Ghép tế bào gốc Đồng loài (Allogeneic Stem Cell Transplant)

Sử dụng tế bào gốc từ người hiến tặng khỏe mạnh (thường là người thân hoặc người hiến tặng không cùng huyết thống có chỉ số di truyền phù hợp).

Phương pháp này ít phổ biến hơn và thường dành cho các trường hợp đã tái phát sau ghép tự thân hoặc các loại u lympho có tiên lượng rất xấu. Ngoài việc phục hồi tủy xương, nó còn mang lại một lợi ích miễn dịch cực kỳ mạnh mẽ gọi là hiệu ứng “mảnh ghép chống lại khối u” (Graft-versus-Lymphoma – GvL), nơi các tế bào miễn dịch mới từ người hiến tặng chủ động nhận diện và tiêu diệt bất kỳ tế bào u lympho nào còn sót lại trong cơ thể bệnh nhân.

Nguy cơ chính của phương pháp này là bệnh mảnh ghép chống chủ (GvHD), khi các tế bào miễn dịch của người cho tấn công các cơ quan khỏe mạnh của người nhận.

Sự kết hợp thông minh và cá nhân hóa các phương pháp trên đã và đang mang lại những kết quả đầy hứa hẹn, biến u lympho từ một căn bệnh nan y thành một bệnh có thể kiểm soát và chữa khỏi ở nhiều trường hợp.

Chi phí chữa trị bệnh u lympho

Chi phí điều trị bệnh u lympho rất khác nhau và phụ thuộc vào phác đồ điều trị, loại bệnh, bệnh viện và mức chi trả của bảo hiểm y tế (BHYT). Dưới đây là các mức chi phí tham khảo chính tại Việt Nam:

1. Mức chi phí Phổ thông (Điều trị truyền thống) Đây là nền tảng điều trị cho phần lớn bệnh nhân và thường được BHYT hỗ trợ tốt.

• Hóa trị: Chi phí chính là tiền thuốc. Một liệu trình hóa trị đầy đủ (6-8 chu kỳ) có thể dao động từ 50 – 200 triệu đồng, tùy thuộc vào phác đồ.
• Xạ trị: Thường dùng bổ trợ sau hóa trị. Một đợt xạ trị đầy đủ có chi phí khoảng 20 – 50 triệu đồng.

2. Mức chi phí Cao (Ghép tế bào gốc) Đây là kỹ thuật cao, mang lại cơ hội chữa khỏi cho các ca bệnh khó.

• Ghép tự thân (dùng tế bào gốc của chính mình): Phương pháp phổ biến nhất cho u lympho, chi phí khoảng 100 – 300 triệu đồng.
• Ghép đồng loài (dùng tế bào gốc từ người hiến tặng): Chi phí cao hơn đáng kể, từ 400 triệu đến hơn 1 tỷ đồng tùy vào nguồn cho.

3. Mức chi phí Rất cao (Các liệu pháp tiên tiến)

• Liệu pháp tế bào CAR-T: Hiện chưa được triển khai thương mại rộng rãi tại Việt Nam. Chi phí tại nước ngoài cực kỳ đắt đỏ, thường ở mức vài tỷ đến hơn 10 tỷ đồng.

Lưu ý quan trọng về Bảo hiểm y tế (BHYT):

BHYT đóng vai trò rất quan trọng, giúp chi trả phần lớn các chi phí cơ bản và thuốc hóa trị trong danh mục. Tuy nhiên, nhiều loại thuốc nhắm trúng đích hoặc liệu pháp miễn dịch thế hệ mới, chi phí cao có thể không được BHYT chi trả toàn bộ, dẫn đến phần chi phí tự túc của gia đình sẽ lớn hơn.

Địa chỉ điều trị bệnh dứt điểm

Để có kết quả tốt nhất, bệnh nhân nên tìm đến các bệnh viện chuyên khoa Ung bướu hoặc các khoa Huyết học – Lâm sàng tại các bệnh viện lớn, uy tín.

Tại Việt Nam, một số địa chỉ đầu ngành bao gồm:

• Bệnh viện K (Hà Nội)
• Viện Huyết học – Truyền máu Trung ương (Hà Nội)
• Bệnh viện Chợ Rẫy (TP. HCM)
• Bệnh viện Ung bướu TP. HCM

Câu hỏi liên quan về u lympho

1. Bệnh u lympho có chữa khỏi được không?

Có. Theo thống kê của Hiệp hội Ung thư Hoa Kỳ, nhiều loại u lympho có tỷ lệ chữa khỏi rất cao. Ví dụ, u lympho Hodgkin giai đoạn sớm có tỷ lệ sống sau 5 năm lên đến hơn 90%.

2. U lympho có phải là ung thư máu không?

U lympho và ung thư máu (bệnh bạch cầu) đều là ung thư hệ huyết học, nhưng u lympho bắt nguồn từ hệ bạch huyết, trong khi bệnh bạch cầu bắt nguồn từ các tế bào sản xuất máu trong tủy xương.

Bệnh u lympho là một bệnh lý ác tính nhưng có nhiều phương pháp điều trị hiệu quả và tiên tiến. Việc nhận diện sớm các triệu chứng u lympho và tiếp cận các phác đồ điều trị hiện đại, bao gồm cả điều trị bệnh u lympho bằng tế bào gốc, là yếu tố quyết định đến sự thành công. Nếu có bất kỳ dấu hiệu nào đáng ngờ, hãy đến gặp bác sĩ để được thăm khám và tư vấn kịp thời.