Mệt mỏi mãn tính (Chronic Fatigue Syndrome – CFS) là một hội chứng y khoa nghiêm trọng, gây kiệt sức kéo dài và ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống. Không giống với cảm giác mệt mỏi thông thường, mệt mỏi mãn tính không thể phục hồi bằng nghỉ ngơi hay giấc ngủ đầy đủ. Vậy nguyên nhân nào dẫn đến tình trạng này, các dấu hiệu nhận biết là gì và làm sao để điều trị hiệu quả? Cùng Cell Insight tìm hiểu ngay sau đây.

Mệt mỏi mãn tính là gì?

Mệt mỏi mãn tính là tình trạng mệt mỏi kéo dài ít nhất 6 tháng mà không có nguyên nhân rõ ràng và không được cải thiện dù đã nghỉ ngơi đầy đủ. Theo nghiên cứu đăng trên Journal of Clinical Investigation, bệnh nhân mệt mỏi mãn tính thường gặp phải cảm giác kiệt sức, suy giảm trí nhớ và khả năng tập trung, ảnh hưởng nghiêm trọng đến các hoạt động hằng ngày của họ.

Hội chứng có thể ảnh hưởng đến mọi lứa tuổi nhưng phổ biến nhất ở độ tuổi từ 30 đến 50, với tần suất cao hơn ở phụ nữ. Theo National Institutes of Health (NIH), tình trạng này có thể kéo dài nhiều năm nếu không được điều trị đúng cách.

Nguyên nhân dẫn tới mệt mỏi mãn tính

Mặc dù nguyên nhân cụ thể của hội chứng mệt mỏi mãn tính (CFS – Chronic Fatigue Syndrome) vẫn chưa được xác định một cách dứt khoát, nhưng nhiều nghiên cứu y học đã chỉ ra một loạt yếu tố sinh học, tâm lý và môi trường góp phần gây ra tình trạng này. Việc xác định đúng nguyên nhân nền giúp việc điều trị trở nên hiệu quả và cá nhân hóa hơn.

Rối loạn nội tiết và bệnh lý nền

Các rối loạn như suy giáp, suy thượng thận, tiểu đường type 2, viêm gan mạn tính, rối loạn nhịp tim hay huyết áp thấp kéo dài đều ảnh hưởng trực tiếp đến quá trình sản xuất năng lượng ở cấp độ tế bào. Tuyến giáp và tuyến thượng thận đóng vai trò điều hòa nhịp sinh học và chuyển hóa – khi suy yếu, người bệnh dễ rơi vào tình trạng kiệt sức cả thể chất lẫn tinh thần. 

Theo American Journal of Epidemiology, 10–15% bệnh nhân CFS có liên quan đến các rối loạn nội tiết. Việc điều trị những bệnh nền này đúng cách có thể cải thiện đáng kể tình trạng mệt mỏi kéo dài.

Rối loạn tâm lý

Stress kéo dài, trầm cảm và rối loạn lo âu là nguyên nhân tiềm ẩn nhưng thường bị bỏ qua. Khi hệ thần kinh trung ương bị kích thích liên tục bởi những cảm xúc tiêu cực, trục HPA (Hypothalamus – Pituitary – Adrenal) bị rối loạn, làm mất cân bằng hormone cortisol – yếu tố chính điều hòa nhịp sinh học và năng lượng. 

The Lancet Psychiatry từng công bố: người bị rối loạn cảm xúc có nguy cơ cao gấp 3 lần mắc CFS so với người khỏe mạnh về tâm lý.

Nhiễm trùng virus kéo dài

Một số loại virus như Epstein-Barr (EBV), cytomegalovirus (CMV), hoặc virus cúm nặng có thể khiến hệ miễn dịch phản ứng quá mức, tạo ra phản ứng viêm kéo dài ngay cả sau khi virus đã bị khống chế. Điều này khiến cơ thể luôn ở trạng thái “phòng thủ” gây mệt mỏi, đau cơ, mất ngủ và rối loạn nhận thức. 

British Medical Journal ghi nhận: khoảng 10–20% bệnh nhân từng nhiễm EBV sẽ phát triển triệu chứng CFS trong vòng 6 tháng kể từ sau đợt bệnh cấp tính.

Thiếu vi chất dinh dưỡng

Cơ thể muốn duy trì hoạt động bình thường cần đủ các vi chất thiết yếu như vitamin B12 (tham gia tạo máu và thần kinh), vitamin D (điều hòa miễn dịch và hormone), sắt (vận chuyển oxy), magie (tham gia hơn 300 phản ứng chuyển hóa). 

Chế độ ăn nghèo dinh dưỡng, ăn kiêng quá mức, hoặc rối loạn hấp thu đường ruột đều có thể dẫn tới thiếu hụt vi chất nghiêm trọng, làm giảm sản sinh ATP – “nhiên liệu” chính của tế bào, gây mệt mỏi không rõ nguyên nhân.

Rối loạn giấc ngủ

Giấc ngủ là thời gian phục hồi chính của não bộ và các cơ quan nội tạng. Tuy nhiên, khoảng 80% bệnh nhân CFS gặp các vấn đề như mất ngủ mãn tính, ngủ chập chờn, ngưng thở khi ngủ hoặc rối loạn nhịp sinh học. Khi giấc ngủ không sâu hoặc không đủ chu kỳ REM, cơ thể không thể tái tạo năng lượng đầy đủ cho ngày hôm sau. 

Điều này lý giải tại sao nhiều người dù ngủ đủ 8 tiếng vẫn cảm thấy mệt mỏi vào sáng hôm sau như thể chưa từng nghỉ ngơi.

Dấu hiệu bệnh mệt mỏi mãn tính

Mệt mỏi mãn tính thường có những dấu hiệu đặc trưng mà người bệnh dễ dàng nhận thấy. Một số triệu chứng điển hình bao gồm:

• Mệt mỏi không thuyên giảm: Cảm giác kiệt sức liên tục dù đã nghỉ ngơi. Theo Journal of the American Medical Association (JAMA), hơn 90% bệnh nhân cảm thấy mệt mỏi không giảm ngay cả khi ngủ đủ giấc.
• Mù mờ trí óc: Người bệnh khó tập trung, hay quên và phản ứng chậm, ảnh hưởng trực tiếp đến công việc và học tập.
• Đau cơ và khớp: Không rõ nguyên nhân, thường xuất hiện dai dẳng, khiến bệnh nhân khó vận động hay lao động thể lực nhẹ.
• Rối loạn giấc ngủ: Khó ngủ, thức giấc giữa đêm hoặc giấc ngủ không sâu. Điều này khiến cơ thể không thể tái tạo năng lượng.
• Rối loạn cảm xúc: Lo âu, căng thẳng, dễ cáu gắt hoặc rơi vào trạng thái trầm cảm là hệ quả phổ biến. WHO thống kê hơn 60% người bệnh CFS có triệu chứng trầm cảm nhẹ đến nặng.

Cách điều trị mệt mỏi mãn tính hiệu quả

Điều trị mệt mỏi mãn tính yêu cầu một chiến lược toàn diện, kết hợp giữa thay đổi lối sống, điều trị nguyên nhân nền, và các liệu pháp hỗ trợ hiện đại. Việc chỉ tập trung vào triệu chứng mà không giải quyết các rối loạn chức năng sâu bên trong cơ thể sẽ khó đem lại hiệu quả bền vững. Cùng Cell Insight tìm hiểu các cách điều trị mệt mỏi mãn tính do chuyên gia khuyến cáo.

Điều chỉnh chế độ ăn uống và sinh hoạt

Một chế độ ăn uống lành mạnh đóng vai trò then chốt trong việc tái thiết năng lượng cho cơ thể. Người bệnh nên ưu tiên thực phẩm giàu vitamin nhóm B (đặc biệt là B12, B6), magie, sắt và omega-3 – những vi chất giúp tăng cường chức năng thần kinh và giảm cảm giác mệt mỏi. 

Đồng thời, thói quen vận động nhẹ nhàng như đi bộ, yoga, hoặc bơi lội 30 phút mỗi ngày giúp kích thích lưu thông máu, cải thiện giấc ngủ và tăng cường chuyển hóa năng lượng tế bào. 

Đặc biệt, cần hạn chế đường tinh luyện và thực phẩm chế biến sẵn – tác nhân làm rối loạn đường huyết và tăng stress oxy hóa trong cơ thể.

Giảm căng thẳng tâm lý

Căng thẳng kéo dài là một trong những nguyên nhân hàng đầu dẫn đến hội chứng mệt mỏi mãn tính. Các liệu pháp như thiền định, hít thở sâu, chánh niệm (mindfulness) hay tham vấn tâm lý lâm sàng giúp điều hòa hệ thần kinh giao cảm và làm giảm nồng độ cortisol – hormone căng thẳng gây ức chế hệ miễn dịch và cạn kiệt năng lượng. 

Liệu pháp nhận thức – hành vi (CBT) cũng được khuyến cáo trong các trường hợp người bệnh có rối loạn lo âu hoặc trầm cảm kèm theo.

Điều trị bệnh lý nền

Không ít trường hợp mệt mỏi mãn tính là biểu hiện của các bệnh lý tiềm ẩn như suy tuyến giáp, đái tháo đường, thiếu máu mạn, viêm gan, hoặc rối loạn nội tiết tố. Do đó, việc chẩn đoán và kiểm soát các bệnh nền là bước đầu tiên cần làm. 

Ví dụ, người bệnh suy giáp sau khi được điều chỉnh hormone tuyến giáp sẽ thấy rõ sự cải thiện về năng lượng và tâm trạng.

Sử dụng NMN – Giải pháp hỗ trợ ở cấp độ tế bào

NMN (Nicotinamide Mononucleotide) là một tiền chất sinh học của NAD+ – coenzyme thiết yếu cho hơn 500 phản ứng trao đổi chất trong cơ thể, đặc biệt là trong quá trình sản xuất năng lượng tại ty thể. Khi tuổi tác tăng lên hoặc stress kéo dài, mức NAD+ giảm mạnh, khiến chức năng tế bào bị suy yếu, làm xuất hiện triệu chứng mệt mỏi, giảm trí nhớ, và rối loạn giấc ngủ. 

Việc bổ sung NMN giúp kích hoạt lại các sirtuin – nhóm protein chống lão hóa, cải thiện chức năng ty thể và tăng khả năng phục hồi năng lượng tự nhiên.

Các nghiên cứu lâm sàng tại Nhật Bản, Mỹ và Trung Quốc cho thấy: người sử dụng NMN thường xuyên trong 8–12 tuần báo cáo cải thiện rõ rệt tình trạng mệt mỏi, tăng sự tỉnh táo vào ban ngày và cải thiện giấc ngủ vào ban đêm. Đặc biệt, NMN y tế – như loại được sử dụng tại Meijibio – đạt độ tinh khiết và an toàn cao, có thể dùng phối hợp trong điều trị các hội chứng mệt mỏi mãn tính không rõ nguyên nhân hoặc có bệnh nền đi kèm.

Các nghiên cứu từ Harvard Medical School và National Institute on Aging (Mỹ) đã chứng minh rằng việc bổ sung NMN có thể:

• Kích hoạt ty thể hoạt động hiệu quả tăng cường sản xuất ATP – nguồn năng lượng cho mọi tế bào trong cơ thể.
• Cải thiện chức năng não bộ hỗ trợ xử lý thông tin, tăng khả năng tập trung và giảm hiện tượng “sương mù não” (brain fog) – biểu hiện phổ biến ở người mắc mệt mỏi mãn tính.
• Ổn định nhịp sinh học và giấc ngủ thông qua điều hòa đồng hồ sinh học nội tại (circadian rhythm).
• Tăng cường khả năng phục hồi tế bào và chống viêm mạn tính – yếu tố nền của nhiều bệnh lý gây mệt mỏi kéo dài.
• Điều trị giấc ngủ: Cải thiện chất lượng giấc ngủ là một phần quan trọng trong điều trị mệt mỏi mãn tính. Các liệu pháp như điều trị chứng ngưng thở khi ngủ, sử dụng máy CPAP, hoặc cải thiện thói quen giấc ngủ có thể giúp người bệnh ngủ sâu và tái tạo năng lượng.

Mệt mỏi mãn tính là một tình trạng phức tạp và nghiêm trọng, ảnh hưởng sâu sắc đến chất lượng cuộc sống. Tuy nhiên, với các phương pháp điều trị khoa học và hợp lý, bao gồm thay đổi lối sống, điều trị bệnh lý nền, giảm căng thẳng, và bổ sung NMN, người bệnh có thể cải thiện tình trạng mệt mỏi và hồi phục sức khỏe. Hãy tham khảo ý kiến bác sĩ để lựa chọn phương pháp điều trị phù hợp nhất với bản thân, giúp lấy lại năng lượng và sống một cuộc sống khỏe mạnh hơn.