Trong hệ miễn dịch của cơ thể người, tế bào NK đóng vai trò như một “chiến binh thầm lặng” có khả năng tiêu diệt virus, tế bào ung thư và các tế bào bị nhiễm bệnh. Trong những năm gần đây, các liệu pháp miễn dịch và xét nghiệm NK đã trở thành xu hướng được ứng dụng rộng rãi trong y học hiện đại. Vậy tế bào NK là gì? Tại sao xét nghiệm NK lại quan trọng trong việc đánh giá hệ miễn dịch? Cùng Cell Insight tìm hiểu chi tiết trong bài viết dưới đây.

Tế bào NK là gì?

Tế bào NK (Natural Killer cells – tế bào sát thủ tự nhiên) là một loại tế bào bạch cầu thuộc hệ miễn dịch bẩm sinh, chiếm khoảng 10-15% trong tổng số lympho bào ngoại vi. Khác với các tế bào T và B, tế bào NK không cần nhận diện kháng nguyên cụ thể để tấn công mục tiêu. Chính vì thế, tế bào miễn dịch NK có khả năng phản ứng nhanh chóng với các tế bào bị nhiễm virus hoặc các tế bào ung thư ngay từ giai đoạn đầu.

Tế bào NK được sản sinh từ tủy xương, sau đó đi vào máu và phân bố đến các mô như gan, phổi, tủy xương và lách. Nhờ vào khả năng nhận diện các tế bào bất thường, tế bào NK đóng vai trò quan trọng trong việc bảo vệ cơ thể khỏi sự phát triển của khối u và các tác nhân gây bệnh từ bên ngoài.

Tế bào NK là gì?

Tế bào NK hoạt động như thế nào?

Tế bào miễn dịch NK hoạt động theo cơ chế nhận diện và tiêu diệt tế bào mục tiêu thông qua hai cách:

Tiêu diệt trực tiếp tế bào mục tiêu

Tế bào NK có thể nhận biết sự giảm biểu hiện của phân tử MHC-I (một loại dấu hiệu “an toàn” của tế bào khỏe mạnh). Khi phát hiện sự bất thường, tế bào NK sẽ giải phóng các hạt chứa perforin và granzymes – các chất làm tan màng tế bào mục tiêu, dẫn đến quá trình chết tế bào theo chương trình (apoptosis).

Tiết ra cytokine

Ngoài ra, tế bào miễn dịch NK còn sản xuất các loại cytokine như interferon-gamma (IFN-γ), giúp tăng cường đáp ứng miễn dịch và hỗ trợ các tế bào T, đại thực bào hoạt động hiệu quả hơn.

Khi hoạt tính tế bào NK tốt, cơ thể có khả năng loại bỏ nhanh các yếu tố gây hại. Ngược lại, nếu hoạt tính yếu hoặc số lượng tế bào NK cao bất thường, có thể dẫn đến những vấn đề trong hệ miễn dịch.

Tế bào NK hoạt động như thế nào?

Tác dụng của tế bào miễn dịch NK

Tế bào NK có nhiều chức năng quan trọng, giúp bảo vệ cơ thể khỏi nhiều loại bệnh lý nghiêm trọng:

Phòng chống ung thư

Tế bào miễn dịch NK có khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư ở giai đoạn sớm. Các nghiên cứu chỉ ra rằng những người có hoạt tính tế bào NK cao thường có nguy cơ mắc ung thư thấp hơn.

Tế bào NK có khả năng nhận diện và tiêu diệt tế bào ung thư mà không cần kích hoạt bởi kháng nguyên. Chúng phát hiện các tế bào khối u dựa trên việc mất biểu hiện MHC-I – một tín hiệu thường có ở tế bào khỏe mạnh.

Một nghiên cứu trên tạp chí The Lancet (2004) cho thấy: những người có hoạt tính tế bào NK cao có nguy cơ phát triển ung thư thấp hơn 40% so với nhóm có hoạt tính thấp.

Ngoài ra, các thử nghiệm lâm sàng tại Nhật Bản và Hàn Quốc đã sử dụng tế bào NK tự thân truyền lại cho bệnh nhân ung thư gan, ung thư phổi và ung thư buồng trứng, ghi nhận hiệu quả giảm kích thước khối u và kéo dài thời gian sống trung bình từ 6–12 tháng.

Chống lại virus

Trong giai đoạn đầu khi virus xâm nhập, tế bào NK là tuyến phòng thủ đầu tiên ngăn chặn sự lây lan của virus trong cơ thể.

Tế bào NK là tuyến phòng thủ đầu tiên chống lại các nhiễm trùng virus. Chúng có khả năng nhận diện và tiêu diệt các tế bào bị nhiễm virus, hạn chế sự lây lan của virus trong cơ thể.

Dẫn chứng nghiên cứu:

Nghiên cứu trên eLife đã chỉ ra rằng SARS-CoV-2 có thể ảnh hưởng đến chức năng của tế bào NK, cho thấy vai trò quan trọng của chúng trong phản ứng miễn dịch đối với COVID-19.

Điều hòa miễn dịch

Tế bào miễn dịch NK tham gia điều hòa phản ứng miễn dịch, hạn chế hiện tượng viêm quá mức hoặc tự miễn.

Tế bào miễn dịch NK không chỉ tiêu diệt mà còn tiết ra nhiều cytokine như IFN-γ và TNF-α, giúp điều phối phản ứng miễn dịch. Khi hoạt động đúng cách, NK giúp tránh được tình trạng viêm kéo dài hoặc miễn dịch rối loạn (miễn dịch tấn công nhầm tế bào lành).

Ứng dụng lâm sàng

Trong bệnh lupus ban đỏ hệ thống, nhiều bệnh nhân có số lượng tế bào NK cao nhưng hoạt tính thấp, cho thấy cần điều chỉnh lại hệ miễn dịch.

Ở người cao tuổi, sự suy giảm hoạt tính NK liên quan đến tăng nguy cơ mắc các bệnh mạn tính như tiểu đường type 2, bệnh tim mạch và viêm khớp.

Hỗ trợ điều trị vô sinh

Trong lĩnh vực hỗ trợ sinh sản, xét nghiệm NK được dùng để đánh giá khả năng làm tổ của phôi và phát hiện tình trạng miễn dịch bất thường ở phụ nữ bị sảy thai liên tiếp.

Trong lĩnh vực sinh sản, tế bào NK tử cung (uNK) đóng vai trò quan trọng trong quá trình làm tổ của phôi và phát triển nhau thai. Sự bất thường về số lượng hoặc chức năng của uNK có thể liên quan đến sảy thai liên tiếp hoặc thất bại trong cấy ghép phôi.

Một phân tích tổng hợp được công bố trên Human Reproduction Update đã xem xét mối liên quan giữa số lượng và chức năng của uNK với sảy thai tái diễn và thất bại cấy ghép, nhấn mạnh tầm quan trọng của chúng trong sức khỏe sinh sản.

Tác dụng của tế bào miễn dịch NK

Trường hợp nào nên sử dụng xét nghiệm NK?

Xét nghiệm NK ngày càng phổ biến trong các trường hợp cần đánh giá hoạt động của hệ miễn dịch. Những nhóm đối tượng sau đây nên cân nhắc thực hiện xét nghiệm NK:

• Người thường xuyên nhiễm virus, cảm cúm, viêm nhiễm kéo dài: Điều này có thể do hoạt tính tế bào NK yếu.
• Bệnh nhân ung thư: Đánh giá vai trò của tế bào miễn dịch NK trong việc kiểm soát tế bào ung thư.
• Phụ nữ hiếm muộn hoặc sảy thai liên tiếp: Kiểm tra số lượng tế bào NK cao bất thường có thể giúp bác sĩ điều chỉnh phương pháp điều trị phù hợp.
• Người có bệnh lý tự miễn: Ví dụ như lupus ban đỏ, viêm khớp dạng thấp.
• Người tham gia liệu pháp miễn dịch: Như truyền tế bào NK, hoặc các phác đồ tăng cường miễn dịch.

Việc xét nghiệm NK không chỉ giúp đánh giá sức khỏe hệ miễn dịch mà còn hỗ trợ trong việc điều trị cá nhân hóa theo từng bệnh lý.

Quy trình xét nghiệm NK

Quy trình xét nghiệm NK tương đối đơn giản, an toàn và có thể thực hiện tại các bệnh viện lớn hoặc phòng khám chuyên khoa miễn dịch:

• Lấy máu tĩnh mạch: Mẫu máu sẽ được thu thập vào ống chống đông và gửi đến phòng xét nghiệm.
• Tách chiết tế bào bạch cầu: Sử dụng kỹ thuật ly tâm để phân lập bạch cầu từ mẫu máu.
• Đo hoạt tính tế bào NK: Thường áp dụng các kỹ thuật như flow cytometry (tế bào dòng chảy) để phân tích số lượng và khả năng tiêu diệt của tế bào miễn dịch NK.
• Đọc và phân tích kết quả: Bác sĩ sẽ đánh giá dựa trên: Số lượng tế bào NK trong tổng số tế bào lympho. Hoạt tính tế bào NK – khả năng tiêu diệt mục tiêu.

Tùy thuộc vào kết quả, bác sĩ sẽ đưa ra hướng điều trị phù hợp. Nếu số lượng tế bào NK cao nhưng hoạt tính yếu, có thể cần kết hợp liệu pháp tăng cường miễn dịch.

Các câu hỏi thường gặp liên quan đến tế bào NK

Hy vọng qua bài viết, quý độc giả đã nắm được những thông tin tổng quan và chuyên sâu về tế bào miễn dịch NK – từ cơ chế hoạt động, tác dụng lâm sàng cho đến quy trình xét nghiệm. Dưới đây là một vài thắc mắc phổ biến về loại tế bào miễn dịch này được cell insight tổng hợp.

1. Số lượng tế bào NK cao có nguy hiểm không?

Không phải lúc nào số lượng tế bào NK cao cũng là tốt. Trong một số trường hợp như vô sinh hoặc bệnh tự miễn, tế bào miễn dịch NK hoạt động quá mức có thể gây rối loạn miễn dịch, dẫn đến tấn công nhầm các tế bào lành trong cơ thể.

2. Có thể tăng hoạt tính tế bào NK tự nhiên không?

Có. Lối sống lành mạnh như ăn uống cân bằng, tập thể dục thường xuyên, ngủ đủ giấc và hạn chế stress có thể cải thiện hoạt tính tế bào NK. Một số loại thảo dược như nấm linh chi, curcumin cũng hỗ trợ tốt cho hệ miễn dịch.

3. Nên xét nghiệm NK bao lâu một lần?

Với người khỏe mạnh, không cần xét nghiệm thường xuyên. Tuy nhiên, với người đang điều trị ung thư, vô sinh hoặc bệnh miễn dịch, nên làm xét nghiệm định kỳ 3-6 tháng/lần hoặc theo chỉ định của bác sĩ.

4. Chi phí xét nghiệm NK có cao không?

Chi phí dao động từ 1.000.000 – 3.000.000 VNĐ tùy nơi thực hiện và các xét nghiệm kèm theo. Đây là mức giá hợp lý để đánh giá chuyên sâu về hệ miễn dịch.

5. Tế bào NK có được sử dụng trong điều trị không?

Có. Hiện nay nhiều quốc gia như Nhật Bản, Hàn Quốc, Mỹ đang ứng dụng liệu pháp truyền tế bào NK tự thân hoặc dị thân trong điều trị ung thư, viêm gan, HIV và bệnh lý tự miễn.

Tế bào NK là nhân tố thiết yếu trong hệ thống phòng thủ miễn dịch tự nhiên của cơ thể. Việc hiểu rõ tế bào miễn dịch NK là gì, cách chúng hoạt động và tại sao cần xét nghiệm NK sẽ giúp bạn chủ động trong việc chăm sóc và bảo vệ sức khỏe bản thân.

Nếu bạn nghi ngờ có vấn đề về miễn dịch, sức đề kháng yếu hoặc có các dấu hiệu bất thường, đừng ngần ngại trao đổi với bác sĩ để được tư vấn xét nghiệm NK. Việc phát hiện sớm các bất thường như số lượng tế bào NK cao hoặc hoạt tính yếu có thể mở ra hướng điều trị kịp thời, hiệu quả và cá nhân hóa hơn bao giờ hết.